P JAK POSZUKIWANIE KOLEKCJI

Przedstawiamy wyniki naszych poszukiwań PUBLICZNEJ KOLEKCJI SZTUKI XXI WIEKU MIASTA STOŁECZNEGO WARSZAWY. Kierowało nami przeczucie, że taki zbiór istnieje, choć w końcu znaleźliśmy go nie tam, gdzie szukaliśmy. Zacznijmy jednak od początku.

Myśląc o kolekcji, zastanawiamy się zwykle nie tyle nad konkretnymi obiektami sztuki, ile nad ich z definicji nieprzypadkową konstelacją. Kolekcjoner to ktoś, kto dokonuje wyboru, kolekcja zaś stanowi materialne odzwierciedlenie logiki podejmowanych przez niego decyzji. Pytanie o kolekcję jest więc także pytaniem o jej autora. Gdy właścicielem kolekcji nie jest jednostka ani też konkretna instytucja, lecz miasto jako wspólnota mieszkańców, wówczas odkrycie rządzącej nią logiki pozwala dostrzec, w jaki sposób miasto świadomie kształtuje porządek symboliczny zamieszkującej je zbiorowości.

Kiedy myślimy o kolekcji publicznej, bierzemy pod uwagę wszystkie prace, które zostały sfinansowane przez publiczne, wspólne dla społeczności lokalnej środki, nie tylko te, znajdujące się w przestrzeni miasta, w miejscach ogólnodostępnych.

Nasze poszukiwania rozpoczęliśmy od sprawdzenia, czy na KOLEKCJĘ MIEJSKĄ WARSZAWY składają się prace powstające w przestrzeni publicznej, realizowane co roku dzięki dotacjom przyznawanym przez miasto Warszawa w konkursach organizowanych przez Biuro Kultury[1]. Dofinansowanie mogą otrzymać stowarzyszenia i fundacje, których w stolicy działa kilka tysięcy, z czego ponad tysiąc deklaruje zaangażowanie w sprawy kultury. Co roku powstaje więc całkiem sporo prac, które wspierane są finansowo przez miasto. Chcieliśmy zbadać, jakie są losy dóbr kultury najnowszej powstających dzięki środkom publicznym. Jaki jest ich status prawny? Czy automatycznie znajdują się w domenie publicznej? Czy miasto ma jakieś narzędzia zarządzania powstałymi w ten sposób zasobami sztuki?

Punkt wyjścia dla naszych rozważań stanowiło pytanie o to, czy można uznać, że takie dzieła w ogóle tworzą kolekcję. Istotną cechą takiej kolekcji byłoby powstawanie jej dzięki współpracy z organizacjami pozarządowymi, reprezentującymi oddolne zaangażowanie w kulturę mieszkańców miasta. Zastanawialiśmy się, dlaczego prace, będące efektem takiej współpracy, nie są systematycznie katalogowane przez grantodawcę i udostępniane w domenie publicznej jako dorobek miasta i jego mieszkańców. Ale zastanawiać się to dla nas za mało – dzięki pomocy ze strony wielu warszawskich stowarzyszeń i fundacji, a przede wszystkim Fundacji Puszka zajmującej się dokumentowaniem warszawskiej sztuki w przestrzeni publicznej, zebraliśmy informacje o ponad setce obiektów i umieściliśmy je na tej stronie.

Naszym celem nie było jednak jedynie dotarcie do jak największej liczby prac, powstałych w Warszawie w trakcie ostatniej dekady dzięki finansowemu wsparciu ze środków publicznych, czy skatalogowanie ich, ale przede wszystkim określenie ich statusu. I tak, po zasięgnięciu opinii prawnych, okazało się, że realizowana dzięki grantom sztuka publiczna jest publiczna jedynie z nazwy.

W świetle tych faktów zmieniliśmy nasze założenia. Zaczęliśmy szukać PUBLICZNEJ KOLEKCJI SZTUKI WARSZAWY w rejestrach, indeksach i ewidencjach urzędów m.st. Warszawy. I znaleźliśmy! Okazało się, że rzeczywiście istnieją księgi warszawskich muzealiów. Co zawierają? Dobra kultury, które spełniają definicję zawartą w Instrukcji obiegu i kontroli dokumentów finansowo-księgowych w Urzędzie m.st. Warszawy, czyli są: obrazami, litografiami, rzeźbami itp. oraz eksponatami muzealnymi wycenionymi w cenie ich nabycia[2]. Po raz pierwszy ujawniamy ich listę – są to w większości prace powstałe w XX wieku, choć pojawiają się także XVIII-wieczne. Zbiór ten liczy ponad setkę obiektów sztuki administrowanych dziś przez różne urzędy m.st. Warszawy, w tym najbardziej spójną część tej kolekcji, stworzoną przez Wojciecha Krukowskiego w czasie, gdy był dyrektorem Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski – zakupiona przez Gminę Warszawa Centrum znajduje się w depozycie warszawskiego CSW.

Katalog PUBLICZNEJ KOLEKCJI SZTUKI WARSZAWY wymaga jeszcze uzupełnienia o obiekty artystyczne znajdujące się w budynkach warszawskich urzędów. Ze względu na brak inwentaryzacji tych dzieł (ma być przeprowadzona po raz pierwszy w najbliższym czasie), nie udało nam się niestety ustalić, co wchodzi w skład tej części kolekcji.

Znaną nam w obecnej chwili zawartość PUBLICZNEJ KOLEKCJI SZTUKI XXI WIEKU MIASTA STOŁECZNEGO WARSZAWY prezentujemy wraz z rozmowami, które odbyliśmy w trakcie jej poszukiwań. Dotyczą one nie tylko specyficznej sytuacji miasta stołecznego Warszawy, ale także treści, bez których dziś o kolekcji miejskiej rozmawiać nie sposób – rozumienia sztuki jako dobra wspólnego, udostępniania kultury na wolnych licencjach, tego jak sztuka publiczna „pracuje” w przestrzeni miasta, jak wchodzi w interakcje z mieszkańcami, jak złożony jest status prawny i ekonomiczny sztuki publicznej i jakie są konsekwencje takiego stanu rzeczy.

Zbiorowy kolekcjoner to skomplikowana figura, a w przypadku Warszawy wydaje się, że cierpi na rozdwojenie jaźni: z jednej strony posiada pokaźny zbiór dzieł sztuki współczesnej, które dzięki jego dotacjom co roku realizowane są przede wszystkim w przestrzeni publicznej, jednak nie tworzy z nich swojej kolekcji; z drugiej strony przyznaje się do posiadania kolekcji zupełnie innej, którą definiuje przede wszystkim stan prawny jej chaotycznych elementów.Mamy nadzieję, że zebrane przez nas treści okażą się początkiem niełatwej dyskusji o wspólnocie-kolekcjonerze i punktem wyjścia do bardziej zaawansowanych działań wokół PUBLICZNEJ KOLEKCJI SZTUKI WARSZAWY. Zanim to jednak nastąpi, po prostu się jej przyjrzyjmy.

Ewelina Bartosik, Magda Roszkowska, Bogna Świątkowska

[1]           Więcej na temat konkursów grantowych na: http://ngo.um.warszawa.pl.

[2]           Załącznik do Zarządzenia nr 5475/2010 Prezydenta m.st. Warszawy z dnia 29 października 2010 roku, Instrukcja obiegu i kontroli dokumentów finansowo-księgowych w Urzędzie m.st. Warszawy.

ZAŁOŻENIA WYJŚCIOWE: PUBLICZNA KOLEKCJA SZTUKI  XXI WIEKU MIASTA STOŁECZNEGO WARSZAWY

Projekt polega na zbadaniu sposobu zarządzania dobrami kultury powstałymi dzięki środkom publicznym. Jaki jest status powstałych dzieł? Czy są dostępne w domenie publicznej? Czy i na jakich warunkach są dostępne? Czy i jakie mechanizmy stosowane są do zarządzania powstałymi w ten sposób dobrami kultury?

Podstawowym problemem do zbadania jest obecność mechanizmów wprowadzających dzieło powstałe ze środków publicznych do obiegu publicznego. Czy oprócz przyznania grantu i rozliczenia go, administracja samorządowa posiada jakiekolwiek narzędzia pozwalające na gromadzenie wiedzy o powstającej w ten sposób „kolekcji” dzieł kultury wytworzonej wysiłkiem danej społeczności lokalnej. Czy mieszkańcy danego obszaru mają dostęp do wiedzy o tym jak przedstawia się kultura finansowana z grantów lokalnych? Jakie to powinny być narzędzia, jaka to powinna być metoda? Jaki jest status prawny powstających z grantów dzieł kultury materialnej i niematerialnej (artefaktów, projektów muzycznych, warsztatów, sztuk teatralnych, filmów)? Czy trafiają do domeny publicznej? Jak właściwie przedstawia się ten zbiór wytwarzanych co roku dzieł kultury? Czy można uznać, że tworzą kolekcję? Czy można uznać, że tworzy ona dobro publiczne, które należy do społeczności lokalnej? A jeśli tak, to czy sposoby udostępniania tych dóbr spełniają swoje zadanie?

Kolekcja Publiczna Warszawy to projekt polegający na zebraniu informacji o pracach artystycznych powstałych w Warszawie od roku 2006 dzięki dotacjom i dofinansowaniu ze strony Miasta Stołecznego Warszawy. Prace te, pozostające na razie w rozproszeniu, powinny zostać zebrane, skatalogowane i przedstawione mieszkańcom miasta jako Kolekcja Sztuki Publicznej Miasta Warszawy, którą w istocie są. Upublicznieniu kolekcji towarzyszyć powinna akcja promocyjna, publiczne dyskusje, a także publikacja zawierająca teksty krytyczne dotyczące powstającej w Warszawie kolekcji. Istotną cechą kolekcji jest tworzenie jej przez współpracę z organizacjami pozarządowymi, reprezentującymi oddolne zaangażowanie mieszkańców miasta w kulturę.

W Warszawie co roku dzięki konkursom grantowym realizowanych jest wiele wydarzeń kulturalnych. Brakuje informacji o pracach artystycznych, które zostały zrealizowane w takiej formule. Prace te powinny być dostępne w domenie publicznej, skatalogowane i prezentowane jako dorobek miasta i jego mieszkańców.

Wiek XXI oferuje masowy dostęp do technologii przekazywania wiedzy i informacji, demokratyzacji dostępu do kultury, a także aktywnego uczestniczenia w kulturze – ten element oddolnej twórczości jest szczególnie istotny dla charakterystyki Kolekcji tworzonej dzięki aktywności organizacji pozarządowych działających na terenie Warszawy.

Projekt realizowany jest przez Fundację Bęc Zmiana dzięki dotacji od m.st. Warszawy